"Story and Song from Loch Ness-Side"

  
By Alexander Macdonald
Chapter XVI
The Ceilidh - Continued.
Songs and Poems, Largely Unpublished


 

[283]

Our poetry was principally Gaelic, and, all things considered, we enjoyed much genuinely interesting and instructive literary entertainment. The form in which the inf ormation was conveyed involved no task;every- body wished to listen and to learn.

The Ossianic ballads always evoked waroa enthusiasm. As young people, our father and mother had learned many of these oíf by heart; and they could recite on« after another of a very great number. Some of them they had acquired from their own parents, and some from a collection that had gone the round of the district, say some seventy-five or eighty years ago, or thereabout. We remember handing our mother one day a copy of Macpherson's Ossian in Gaelic. She scanned it through, and at once characterised the poems a.s not those she had learned and heard. This was fully verified by our father. Some of tlieir versions differed from even those in "Leabhar na Féinne", by J. P. Campbell; also from those in Gillies' book;certain we have seen reproduced from "The MacLaggan MS.", perhaps, came nearer the versions common in our locality. There was one ballad entitled "Conull Ghuilbinn" which we have as yet seen in only one or two collections; and as it is not commonly known, we include it here as one of those frequently rendered at our winter Céilidhs. Of the numberless compositions of all kinds from time to time under contribution we can only reproduce a few [284] repre sentative ones of (1) such as are not well known, and (2) some that, so far as we know, have never been published. This ballad describes a great contest between the Finga-lians and Conull Ghuilbinn, " mac àrd righ Allt- Eire." Particular prominence is given to the valorous deeds of Oscar, the son of Ossian, by whom the bold Conull was engaged in single combat, and by whose hand he fell. But let the ballad tell the tale:

Sgéulachd air Conull Ghuilbinn,  
Mac Ard-Bigh Allt-Eire,  

'Tighinn a dhioladh bàs athair 's a sheana'ir,

 
Air seachd Caithaibh na Féinne.  
" Oisein uasail mhic Fhinn,  
'Laoich fhialaidh bu mhòr prìs;  
Thoir dhuinn sgéula Chonuill Ghuilbinn,  
An laoch mear, mòr, mìleanta, meanmhnach."  
" Bheir mise sin duit-sa sgéulachd,  
A Phàdruig, ma 's àill leat a h-éisdeachd—  
Sgéul air Conull mùirneach, macanta,  

Mòr chliùiteach, fìùghantach, neartmhor: —

 
" La dhuinn an teachd na h-Olla,  
'S ar sluagh uile binn-ghlòrach,  
Thubhairt iad nach robh fear g'ar bualadh  
'An Còig Còigaibh na h-Eirinn.  
Mar sin dhuinne gu tràth-nòna;  
Briathran buadhach aig ar n' òig-fhir—  
Nach robh còmhraig fear no- fichead  
Da 'r Fiainntaibh 's na Còig Còigaibh—  
'S e 'chuunaic sinn an luingeas shiùbhlach  
A' caitheamh a' chuain mliòr da 'r n' ioimsuidh;  

'S aon fhear mòr, fuathach, fearail,

 
Air a h-uachdar mar chaoireach teine.  
Chuir e uamhas .air an Fhéinn  
A bhi ga 'fhaicinn mar bhéinn a' carachadh;  
Eidcadh mar aon teine,  
'S e 'tarruing a luing'eas gu calla.  
Shuidh e air an tulaich 'na 'r coir,  
[285] An curaidh curanta., tréubhach,  
Uamhasach àrd, uamhasach neartmhor;  
Chuireadh e le 'chleasaibh borb  
Eunlaith suas anns an iarmhailt;  

Mar bhéum sléibh no mar shruthaibh.;

 
Mar fhuaim tàirneanaich ri 'creagan;  
No mar chloich a' ruith le eas&n  
Os ar cinn gu 'n ckdnnte 'thatar,  
'S an Fhéinn uile 'bhi ga 'fhaicinn.  
Thuit ar mna*>i an trom ghaol uile  
Le aon run do 'n a' gharbh churaidh.  
Bu lionmhor dealbh leòmhainn is leopairt  
Air éideadh sròil a' mhòr ghaisgich ;  
'S e fo làn éideadh is inneal,  
Le airm chogaidh gliéur, ùrghlan,  

Bha lìdreach mhòr, mhaiseach, bhallach,

 
Bha scapull cruaidh, sgaiteacn, calma,  
Bha gòrsaid an fhir dliealbhaicli, dhualaich,  
Loinneaeh, mìn-bhreac, buadhach;  
Bha. dà shleagh nan seachd seang  
'N a 'dhòrn cogaidh deagh-mhaiseach;  
Nach niearaichdeadh aon léud ròinaig,  
Aig an fhear mhòr, ard, uamhasach gu còmhraig.  
Bha claddheamh loobhar, leathann, liomhaidh,  
Max shradan teine 'tighinn o 'n ghriasaich,  
Ri taobh an fhir mhòir, bhuadhaich, bhéumnaich,,  

Ard-chruadalach, àrd-u.amhasach, oillteil;

 
Bha 'cheanna-bheirt agus éideadh uchdaich  
Gu dealrach, mìn-bhreac, maiseach,  
Fo> cheangal de 'n airgicd leaghte.  
Le moibeanaibh de 'u or loisgte ;  
Bha ann an. dòrn toisgeil a' ghaisgich  
Sgiath churaidh air 'm bu lionmhor gea-rradh,  
'S gu 'n deanadh iòmhaidh an treùn laoich solus  
Ged 'bhiodh an iarmhailt gun aon ronnag:  
'S e comhairle 'chinn aig ar Féinn,  
'S aig ax cinn-chogaidh deagh-mhaiseach,  

Diarmad a chur a ghafchail sgéul

 
D ] e 'n fhear mhòr, bhorb, éii-céillidh.  
Ghluais Diarmad donn le fàilte—  
Fear bu ghìle, 's bu ghlaine gàire—  
Gu séimh, socrach, sith-f hail teach, fearail,  
[286] A' ghabhail sgéul de 'n fliear chrodha, reachdmhor.  
'Dh' fheòraich Diarmad 'am briathraibh filidh—  
' Co thu fhéin no do shloinneadh ;  
No-ciod a chur air tìr a.ri taobh-s' thu?'  
' 'S mise mac àrd-righ A111>Eire,  
Conull Ghuilbinn nan créuchdan,  

Buaidh gach blàr 's an robh mi fhathasd—

 
Le cruas làmh gu 'n d' fhuair mi roimhe.  
Feumaidh mi fhaotuinn o'r Féinne  
Ceann Fhinn 's a theaghlach uile  
Mu 'n deanar a chaoidh leam pilleadh.'  
' Cha 'n urrainn dhuit an Fhéinn a nihilleadh,  
Ach gheibh thu 'chòmhraig is toigh leat^—  
Ma 's e fear no íichead no céud e,  
A màireach mu éirigii gréine.'  
' Còig céud de 'r  
Fianntaibh dh' fhéumainn fhaighinn,  

A' màireach air thus an là,

 
'S gu'n cuirinn mar dhuolach roimh na ghaoith iad,  
A dh' aindeoin Fhinn 's a mhòr theaghlach.'  
Bha 'n oidhche sin duinne còmhla,  
Caitheamh gu dubhach, déurach, brònach,  
'S a' màireach mu éirigh gréine  
Gu 'n do glilua- : s còig céud de 'r Féinne.  
Thug e ruathar fir gun riaghailt;  
Bu luaithe e na 'n druig 's na nialaibh,  
'S rinn e ar còig céud a' sgainneart.  
Mar 'dheanadh fitheach dùn sheangain.  

Chuir sinn dà chéud eile 'na chòmhail—

 
Air chrith a chum gaisge 'n tùs còmhraig—  
Gun duin' ach mac righ 's cea.nu-feadh.na  
Dte dh' àrd cheannarta' ar teaghlaich'.  
Thug e ruathar fir air bhoile,  
'S bu luaithe e no bréid luinge;  
Rinn e ar dà chéud a mhilleadh;  
'S cha d' fhuair fiu h-aon diu pilleadh.  
Bu dubhach dhuinne 'bhi ga 'fhaicinn  
Ri léumnaich, ri boile, 's ri gaisge;  
'S an deigh ar seachd céud a chosgairt,  
Bu luaithe e no fiadh air faiche.  
Lionadh Osgar làn de dh' àrdan—  
Mo mhac cliùiteach, mòr-ghràdhach ;  
[287] Ohluais e 'na 'chulaidh chruadhach,  
'S an Fhéinn uile g' éigheach. buaidh leis.  
Ghluais iad gu tulaich, na cosgairt  
An dà churaidh a dh' fhéuchainn 'an gaisge.  
Mar churrach le mòr shoirbheas,  
Bha 'n tulaich air chrith le mir chatha;  
Mar sheobhag a' dol 'a-n aghaidh éilde,  
Osgar a' dol 'an aghaidh 'ghaisgich,  
A ghabhail a chorra-chleasaibh crosda,  

Bhiodh sleaghan ruadha ga 'n cur tharta

 
Mar dhealanach os cionn nan laoch ;  
Thair churrachd chìte dealradh chlàidheamhan;  
Cha robh fraoch no féur mu 'n tulaich  
Nach do chuireadh lea 'n a 'theine ;  
Le léumnaich Chonuill 's le 'mhire  
Bha 'n talamh 'geilleadh fo 'bhonnaibh;  
'Dol gu 'ghlùnan air gach léum dha,  
Anns gach àite dha gun ghéilleadh.  
Ochd là agus trì tràithean,  
'G ùrachadh feirge 's gach aon là dhiu ;  

'N 1 am do 'n ochdamh là 'dhol seachad

 
Lotadh Osgar air a chìch dheas leis,  
Ledg an Fhéinn gair' uamhan fheagail  
Ri faicinn Osgar air a liodairt.  
Mar bhéum tuil a' ruith 1e sléibhtean,  
Fuil mo mhic a' sruthadh o 'chréuchdan.  
'N" uair chunnaic Osgar a bhi leòinte,  
'S na Pianntaibh dubhach, dall-bhrònach,  
'S ann a thug e 'm béum a bha fuileach,  
'S chuir e ceann Chonuill thair an tulaich.  
'1ST ath ghàire bu mhò do 'n Fhéinn,  
Le solas agus mòr aoibhneas,  
Air do choluinn Chonuill tuiteam,  
',S a cheann a bhi bhuaith' air asdar.  
Ghluais sinn, na bha 'lathair de 'n Fhéinn,  
Is Osgar, gu tigh Fhinn le 'chéile;  
'S còig ràithean da ga 'leigheas  
'An tigh Fhinn, àrdrìgh nan cathaa;  
A h-uile seòrsa de cheòl 's d© chluìchaibh  
Aig maithaibh òga, dearbh-mhaiseach.  
'G- aiseadh sùgraidh da m' mhac gràdhach.  
Gu 'm b' fhearr le Fionn mar 'thachair—  

[288] Conull le Osgar a chruaidh-ghleachdadh—

 
No urrad eile ged a. thuiteadh  
De na Fianntaibh geala, gasda.  
Sin agad-sa 'Phadruig sgéulachd  
Air Conull Ghuilbinn 's cha bhréug i;  
Chunnaic an Fhéinn uil' e 'tuiteam,  
'S rinn iad bròn ga 'chur fo leacan."  

This is indisputably an ancient ballad, so far as the narrative is concerned; but it certainly contains some words, and even sentiments, which modernise it con­ siderably. Yet it deserves to be well known, and there is no reason to mistake its importance as a beautiful Gaelic epic, of a very high order linguistically and historically.

We would now introduce a fragment which frequently was in evidence. The composition was reputed to be part of one by Màìri Nigh'n Alasdair Buaidh.The verses were well known in Glenmoriston, where the follow ing tradition is told concerning them. According to it there seems to have been some mystery about Mary's paternity. She appears to have been known as the daughter of one Alexander Macleod, who was, according to Mackenzie's biographical sketch (Beauties of Gaelic Poetry), "a descendant of the chief of that clan." It is said, however, to have transpired, when she was pretty well advanced in years, that she was the daughter of a distinguished Macdonald of the time; and that when she discovered the fact she composed a song, the following verses of which are all that we have heard: —

Thoir tasgaidh bhuam 'an diomhaireachd

 
O chionn an fhad so 'bhliadnaichean—  
Cha 'n airgiod gias 's cha 'n iarunn e  
Ach Bidire glic, riasanach  
'Fhuair meas is misneachd iarlaichean;  
'S o'n 'fhuair mi 'nis gu m' iarruidh e  
Gu'n riaraich mi Sir Donahnull.  
[289] Mo chuid mhòr gun airceas tu,  
Mo chleasan snuaghmhor, dealbhach thu,  
Mo ghibht ro phriseil ainmeil thu;  
O'n chuimhnich mi air seanchas^ orb,  

Be 'n dichuimhn' mar a h-ainmicht thu;

 
'S na'n leiginn bhuam air dearmad thu  
Gu dearbha cha b'e choir e.  
'S gur craobh de'n abhall phriseil thu,  
De J n mheas is blasda bridhealachd,  
'S is dosraich an am cinntinne,  
'S a' choill 's nach biodh na dionagan  
De 'n fhior fhuil uasal, fhionanach;  
' S gu 'm bi mi dhoibh cho diehiollach  
'S gu 'n inns' mi nis' n' is eòl domh.  
Thig sliochd mhor Mhic Cathain leat  
'S an dream rioghail Leathanach,  
'Bha uasal, uaibhreach, aighearach,  
'S bu chruadalach ri labhairt riu  
Fir Chinntire 's Lathuirne ;  
'S gur mairg luchd-Béurla 'bhraitheadh tu  
'S na maithibh sin 'an tòir ort.  


We next submit our version of a touching lament, said to have been composed by his sister, to John Garbh Macleod, one of the most illustrious of the House of Raasay, who, along with his brother and some followers, was drowned while crossing from Skye, where he had been on a visit to relatives: —

Séisd : —O-i-òro-hò-ì,

 
   
'S gur tu shin fallain.  
Seall a inach an e an là e, 'S mi 'feitheamh na fàire.  
'S e an sgéula nach binn learn  
Chaidh innseadh roimh Chàisg dhomh.  
T' fhaighinn bait' air a.' charra, Ma' ri Calum do bhràthair.  
[290] Fear mòr a Shiol Torcuill,  
'S e do chorp a bha làidir.  
'S gur maith thigeadh dhuit breacaii  
Air a lasadh le eàrnaid.  
'S cha bu mhiosa dhuit triubhais  
A' dol a shiubhal nan sràidean.  
'S a' dol a chaitheamh a' chuspair  
Cha b' ann a uchdach a' ghàrlaoich.  
Nochd is mòr tha dhe t' iarguinn  
Air Iarla Chinn-t-Sàile.  

We have seldom seen the words of '' Biodag air Mac- Thomais" in print, and we here submit our version of the composition: —

Tha biodag air Mac-Thòmais,  
Tha biodag fhada mhòr air ;  
Tha biodag air Mac-Thòmais,  
'S gur ro-mhaith dh' fhòghnadh sgian da.  
Tha biodag air 'stfghliogadaich,  
Os cionn bann na briogaise;  
'S na 'm faiceadh sibh mar thig i dha,  
Gur ro-mhaith dh' fhòghnadh sgian da.  
Tha bucallan na 'bhrògan,  
Tha bucallan na 'bhrògan ;  
Tha bucallan na 'bhrògan,  

'S gur ro-mhaith dh' fhòghnadh iallan.

 
Tha crios de leathar bò air,  
Tha crios de leathar bò air ;  
Tha. crios de leathar bò air,  
'S gur ro-mhaith dh' fhòghnadh sioman.  

Words, composed at a later date, to the air "Morair Sim," and which were very well known among us, are as follows : —

Till dachaidh, tiuginn dachaidh,  
Till dachaidh, Mhorair Sim;  
Till dachaidh, tiuginn dachaidh,  
Till dachaidh, Mhorair Sim.  
[291] Thainig litrichean bho 'n Chòirneal ;  
Thainig òrdugh macli blio 'n Rìgh ;  
Gu 'n robh nighean aig Righ-Deòrsa,  
'Dol a phòsadh Mhorair Sim.  
Cha 'n 'eil pìobaire no drumair  
'N Cille-Chuimean aig an High;  
No fear chòta dearg 's a' chaisteal,  
Nach bi mach an coinneamh Shim.  
Erisealaich an cinneadh ainmeil,  
Theid iad a shealg do Chill-Fhìnn;  
Ged nach marbhadh iad ach geàrr,  
Gu'm faigheadh pàirt di Morair Sim.  


A song known by the name of " Turus Aonghuis do 'n Ghealaich" used to be sung in our district some years ago. It was composed to a man who lived in Kintail, by a neighbour of the name of MacCulloch, known locally as " An Tàilìear Crùbach." Angus having returned from a ball on one occasion, as it would appear somewhat jolly, his mother upbraided him, and instead of going to bed he went outside and began cutting firewood. Later on he tramped off without leaving any word behind him, and did not return for a day or two. It was on a Sunday, it would seem, that Angus disappeared; and the story went about that he was taken up to the moon for breaking the Sabbath day, same as, according to an ancient legend, had been done to the man in the moon as a punishment for a similar offence. The song, which we complete from Vol. VIII. of " The Transactions of the Inverness Gaelic Society," says: —

Gur mis' tha fo mhulad,

 
Bho 'n chailleadh am fiùran deas òg,  
Agus Ceannard na fine,  
Cloinn-'ic-Mhaoilean ga d' shireadh 's tu beò;  
[292] Tha do chiste ga sàbhadh,  
'S iomadh fear a ta 'fàsgadh nan dòrn,  
'S tha do leannan gun éirigh,  
Ach an d' fhuair i ort sgéul bho 'n a' Chrò.  
'S trie mi smaointinn, a gliaisgich,  
Dh' fhalbh a shràid Bhaile Chaisteil an tuim^  
Dh' fhàg sud luasgan air m' aigne,  

Chuir mi iomrall air cadal na h-oidhch' ;

 
Bho 'n a chailleadh tu, Aonghuis,  
Bheir mi greis air bhi 'g iomradh do loinn,  
'S e dh' fhàg muladach m' inntinn,  
Bhi ga d' shireadh feadh fhrìthean a' Ghoill.  
Cas a shiubhal na mòintich,  
Agus sealgair a' gheòidh air an t-snàmh;  
Ma' ri ialltan is lachan,—  
Leat bu mhiann bhi ga'n caitheamh dhe d' làmh;  
'S iomadh fear tha bochd fuar dheth,  
Bho 'n thug thu 'n car suas chun a' Mhàim,  

Agus fear tha gun ghluasad ;

 
'S ann diùbh Friseileaeh Buadh an Tigh-bhàin.  
'S tha Mac-'Uireach-Dhòmhuill duilich  
Bho 'n a dh' fhalbh thu 'm balloonnan sgiath,  
Air an astar nach till thu—  
Ghabh thu seachad os-cinn Loch-nan-ian;  
Ghabh thu 'n rathad a b' àirde,  
Ach am faioeadh tu c'àit' an robh 'ghrian—  
Gur e tilleadh a b' fheàrr leat  
'N uair a dh' fhairich thu gàirich nan nial.  
Dh' fhalbh Aonghus 's a' mhaduinn,  

Gus &' chraobh bh' anns a' ghealach a bhuain,

 
Gus a gearradh no spionadh—  
Bha e 'g ràdh, 'n uair a. ghiaraich e 'thuadh;  
Bha e siubhal fad seachduin,  
Anns an t-slighe bha drabhasach buan,  
'S mu 'n do smaoinich e tilleadh,  
Bha na spéuran ga mhilleadh le fuachd.  
Thubhairt am fear bha gu h-àrd ris—  
'' Co as a thàinig an sonn ì  
Cha bhi do shaothair gun phàigheadh,  
Ged tha mis' agus m' fhàrdach gle lam;  

[293] Bha mi roimhe ga gearradh,

 
'S tha. mi nise ga faire gu trom,  
Tha mo leabaidh gun dion ann,  
'S mi fo shileadh nam miar aig a bonn."  
Labhair Anghus gu sùghmhor—  
" Ma ghearras tu 'chraobh bi'dh tu pàight',  
Thug mi fada ga sireadh,  
'S chuir i cìs air mo phiseach gu bràth;  
Thug mi còrr is seachd bliadhna  
Eadar gu h-iosal 's gu h-àrd,  
'S ma 's e tall' e 'm beil aodbhneas  
An leig thu mise seal oidhche na. t' àit' ?"  
Sin 'n uair thubhairt am fear liath ris—  
" 'S maith mo bharail gur sgianadair thu,  
Rinn thu 'n t-astar a phian thu  
Chun na fasdail chuir fialachd air chùl  
Fhad 's a. bhiodh tu ga gearradh  
Cha 'n fhaigh thu chead fantuinn a dh' ùin,  
'S tha mi togairt do thilgeii  
Gu bhi deanamh na h-imrich as ùr."  
Labhair Aonghus an gaisgeach,  
Ann an còmhradh cath an fhir léith,  

Dol an coinneamh na h-iorghuill,

 
'S cha robh 'n seann duin' ag agair na réit'—  
" Thus' a bhodaich air crionadh,  
'S gu'm beil mise mo ghiomhanach tréun,  
Theid do chrochadh air miar dhi,  
'S gu 'm bi 'chraobh fo mo riaghailte féin."  


The following illustrates another class of songa very- popular in the district. It breathes a sentiment of sound conviviality all round:

A luchd comuinn mo ruin

 
Suidhibh sùnndaeh mu 'n bhòrd,  
'S na biodh cùram an t-saoghail  
'Tighinn aon uair 'nur còir,  
Biodh ax cridheachan gun ghruaimean,  
Gun smuairean, gun smal;  
O 'n a fhuair sinn riabh ar fòghnadh;  
'S mar a dh' fhòghnas gu 'm faigh.  
[294]Lion an corn so fo shràchd  
De lionn làidir nach gann,  
'Chuireas blàths aim ar pòran,  

Is ceòl ann ar cainnfc;

 
'S o 'n a b' àbhaisd duinn bhi cridheil,  
An am suidhe dhuinn mu 'n dram,  
Cia'rson nach òl sinn cuach mar b' àbhaisd  
O 'n a thàrladh dhuinn ann.  
Le deagh run agus càil  
01am slàinte da. 'n righ,  
Agus buaidh le 'chuid armachd  
Air fairge 's air tir;  
Air co-lionmhoreachd nan naimhdean  
An am 'dhol 's an t>srìth,  

Bhiodh aig Breatunnaich buaidh làraich;

 
'S mar a b' abhaisd gum bi.  
Gruidheam slàinte dai 'n tuathanach,  
'S buaidh air a' chrann,  
Agus duais da 'n a' ghniomhaich  
O thus bliadhna gu 'ceann;  
'S an uair thig oirnn cur 'us buain—  
Mar is dual tighinn na 'n am—  
Gheibh gach neach mar bhios an dan,  
'S cha bhi fàilligeadh ann.  


The verses would appear to be somewhat in the- nature of a translation of the well-known song, " Sae will w& yet." One of the best convivial songs was "Oran a'' Bhotuil," now almost forgotten:

Gur beag m' aoidh dhol chum na h-àirigh,  
Shealltuinn air mo chuid cruidh aluinn;  
'S nach fhaic mi dhiùbh ach na cnàmhan,  
'S iad gun bhliochd, gun stà, gun laoigh.  
O ! cuir a nail am bodach,  
O! cuir a nail am bodach;  
'N uair a thogadh e oirnn sogan,  
'S e 'm botul a b' annsa leinn.  
[295]Bitheamaid cridheil, bitheamaid ceòlmhor,  
Gabhamaid gach ni mar 's còir dhuinn;  
As a' bheagan thig am mòran,  

Tuilleadh 's na dh' fhòghnas a chaoidh.

 
Ciod e J m fàth gu 'iii biodh oirnn dorran?  
Foghnaidh 'n saoghal dhuinn ge b' oil leinn;  
'S lionmhor fear a chùir e dholaidh,  
'Mheud 'sa thug e thoil da chinn.  
Fhearaibh na biodh oirbhse gruaimean,  
Mu na- thug an t-Earrach bhuainne;  
Gheibh sinn creideas feadh na tuatha,  
A ni suas na thug e dhinn.  
Lion am botul, lion a dha dhiubh,  
Na biodh cùram ort a pàigheadh;  
Mar a faigh thu na- do làmh e,  
Ni seiche na bò bàine 'n t-suim.  
'S lionmhor fineag a tha beirteach,  
'S caonnag air an duine thapaidh  
A b' fhear a bhuilaicheadh le tlachd e  
Na osan ged is pailt a nì.  
Bitheamaid sùgach, bitheamaid geanail,  
Cuireamaid air chùl an gearan;  
Cinnidh rud aig maith-an-airidh,  
Sud mar tha mo bharail dhùibh.  


A song very much in demand was: Am Bee a can Dubh.

Séisd: —Tha mo bhreacan dubh fo dhíle,  
'S cha 'n fhaodar mnseadh mar tha e;  
Tha mo bhreacan dubh fo dhíle.  
Tha mo bhreacan-sa fliuch, fuar  
'S cha 'n urra mi chur suas a maireach.  
Tha mo bhreacan-s' air a mhilleadh,  
Aig na gillean bh' air a' mhàrsa.  
Tha mi nis' a' dol a sheòladh,  
'S cha 'n ann air m' eòlas a tha mi.  
[296] 'Dol do dh' Eilean nan eun fiadhaich,  
Cha robh duine riarnh a thàmli ami.  

'Cumail cuideachd ri luchd Bèurla,

 
Cha d ; fhuair duine riamh bonn fàbhair.  
Cha b' ionnan agus Còirneil Friseil,  
Gu cur misneachd amis na Gàidheil.  
'S mòr gu'm b' annsa bhi air m' eòlas  
Far an robh mi òg ga m' àrach.  
Thoir mo shoiridh do Ghleann Lochaidh,  
Far an robh mi òg- a' m' phàisde.  
'S soiridh eile do Ghleann Urchaidh,  
Nan tulmanan gorma, fasaich.  
Far an trie a bha mi m' chiobair,  

Ann am frithean liam beann àrda.

 
Far am faighte fiadh air fireach,  
Breac air linne, 's fir ri mànran.  
'S far am faighte gruagach bhòidheach,  
'G ìomain bhò gu bealach àirigh.  
Tha na nighneagan an gruaim rium,  
Bho 'n a fhuair mi 'n còta sgàrlaid.  
Bho 'n a fhuair mi 'n ite phéucaig,  
Claidheamh is crios féilidh Seardsain.  
Fhuair mi paidhir bhrògan ùra,  
Boineid dhùbh-gorm is coc-àd innt'.  

Mile marbhaisg air luchd mi-ruin,

 
Cha b' iad Sim a' dol do 'n bhlàr iad.  


And space must be given to one production which enjoyed high favour in the district for long:

I-hù-ro-o, i-hó-ro-o,  
Cuiridh mi luinneag an òrdugh dhuibh;  
I-hù-ro-o^ i-hó-ro-o,  
Air pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
'N uair chaidh sinn a mach ri na h-aonaichean  
Bha ceò bha sneachda, bha gaoth againn;  
Bha sinne cho geal ri na f aoileagan  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
[297] 'N uair ràinig sinn uthrad bha J n oidhch' againn,  
Tigh mòr gun solus gun soills' againn;  
Cha 'n fhaigheadh sinn fiù nan coinnleirean  

Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.

 
Ach chuireadh gu grad ann an òrdugh sinn,  
Is shuidh sinn 'n ar prasgan mu 'n bhòrd a bh' ann;  
'S bha droch mhac-na-bracha ga òl againn  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
Bha egianan air droch fhaobhar againn,  
Ts forcaichean—cha robh aon diu againn!  
'S bhi 'n t-ìm gu ròmach, gaoisideach,  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
Bha cearcan air droch spìonadh ann,  
Cha d' thug iad fiù nan sgiathan diubh,  

'S an caolanan na 'n siomanan.

 
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
A bharr air sin bha gruidheam againn,  
Bha càise làidir ruighinn againn;  
'S bha àireamh de na h-uibhean againn  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
Bha iaeg againn, bha feòil againn,  
'S gun mhìr di, saor o ròineagan;  
Bha taom de dh' arain eòrn' againn  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
Am beagan a bha dhe na h-uaislean ann  
Cha 'n itheadh iad ni le uaibhreachas;  
'S mu 'n d' thàinig a' mhaduimi bu truagh leibh iad  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
Ach marbh-phaisg air an fhear-chiùil a bh' ann,  
'S cha b' fheàrr dad idir an t-ùrlar a bh' ann—  
Dol fodha gu ruige na glùinean ann,  
Aig pòsadh piuthar Iain Bhàin.  
Bha cuid a dh' fhàs sgìth le fadal ann,  
'S cuid a bha 'n ti air cadal ann,  
'S chuir sinn air taobh gu 'n rachamaid  
Gu leabaidh le piuthar Iain Bhàin.  


[298] There was a local version in Gaelic of the well-known song:" My Heart's in the Highlands":

Tha mo chridh' air an fhireach,

 
'S cha 'n 'eil e 'n tir chian;  
Tha mo chridh' air an fhireach,  
A' dian-ruith nam fiadh ;  
A.' dian-ruith nan ruadh-bhoc,  
'S nam maoislaichibh 's bòidhch',  
Tha mo chridh' 'n tir nan àrd-bheann,  
Tir àill' nam beann mòr.  
Tir nan Gàidheal 's nam breacan,  
Slàn leat tir mu Thuath—  
Tir nan tréun-Laoch 's nan gaisgeach,  
Far am faighte 'n fhior-uails';  
Ge b' e àite da 'n téid mi,  
No rioghachd dha 'n seòl,  
Bi'dh mo run da t-àrd shléibhtibh  
An cian bhios mi beò.  
Gum a slàn da na beanntaibh,  
Th' air an còmhdach le sneachd'^  
Gum a slàn da na gleanntaibh,  
'S gach còmhnard ghòrm-ghlaic;  
Gum a slàn da na frithaibh  
Is dlù-choill an crann  
Gum a slàn da gach gorm-chnoc,  
'S gach torman bhras allt'.  
Gum a slàn airson ùine :  
Cha dichuimhnich mi  
Tir m' aithrichean gràdhach,  
Nach do shàradh fo chis;  
Bi'dh mi caoidh gus an till mi  
Da t-ionnsuidh a rithisd—  
A thir m' athair 's mo mhàthair—  

Mo thir nàdurrach fhin.

 


A very popular song was "An Nighean Bhan tha 'n Acha'-Luachbach." It was composed by a teacher of the name of Donald [299] Fraser - known as " Dòmhull Sgoilear" - and a native of Stratherrick, to a Miss Grant, one of a family of exceedingly good-looking girls, belonging to Glengarry. Fraser had a school there, and saw the lady at a country side sacramental gathering, where he appears to have been struck by her beauty. Both parties and their relatives were well known on Loch Ness-side. Fraser, some time after, became a minister in Ross-shire. The song explains itself:

A dh' aindeoin taobh o'n séid a' ghaoith,

 
'S ro chaomh leam fhin o Thuath i,  
Oir 's ann tha 'tuineadh réul mo ghaoil,  
A dh' fhàg mo shaoghal truath dheth;  
Tha m' inntinn trom, gun fhonn, fo phràmh,  
'S mo chridhe làn de bhruaidlean,  
'S cha cheil mi nach i ghoid mo thàmh—  
'N té bhàn tha 'n Acha'-Luachrach.  
An Inbhir-Gharradh air Di-màirt,  
An comunn àrd nan uaislean,  
Gu 'n d' bheachdaich mi do mhiog-shùil bhlàth^  

'S an deàrrsadh bha na d' ghruaidhean;

 
Gu 'n d' bhuail mo chridhe uair no dhà,  
Le méud mo ghràidh do 'n uan-gheal;  
'S bha i leam fhéin mar réul measg chàich—  
'N té bhàn tha 'n Acha'-Luachrach.  
'S ann aig coinneamh an Tigh-Mhaoil,  
A rinn do ghaol mo bhualadh,  
Le d' mhiog-shùil mheallach sheallas caoin^  
'S an aodann 's nach 'eil gruaimean;  
'S ged bha teagasg bhrioghail, shlan,  
Aig Mr Lauderuasal,  

Bu ghéur mo shùil-s' air ùrlar gràidh,

 
'N té bhàin t-ha 'n Acha'-Luachrach.  
Fhir a,dh' imicheas 's an am,  
An àird do 'n ghleann air chuairt bhuam^  
Séinn an luinneag so gun fheall,  
Ma chì thu m' gheall an uaigneas;  
[300] Innis di nach fhad mo là  
Mur faigh mi tràthail fuasgladh,  
Bho 'n té mheallach, channach, bhlàth,  
Tha 'tàmh 's an Acha'-Luachrach.  
Ged a tha mo stòras gann,  

Gun chrodh, gun chrann air chluaintaibh,

 
Gu 'n léughainn dhuit-sa iomadli cainnt,  
'S gu 'm b' eòl dhomh 'm peann a ghluasad;  
'S gu 'n seinninn luinneag dhuit na thrà,  
'S cha bhiodh mo ghràdh fo smuairean;  
'S gu 'm fògradh mulad cian gach là,  
'N té bhàn tha 'n Acha'-Luachrach.  
Gur e mhéudaich dhomh am pràmh,  
'S a dh' fhàg mo chadal luaineach,  
Gur goirid gus an dean mi fhàgail  
An t-àit am beil mo luaidh-sa;  

Is ged a shiùbhlinn-sa gun dàil

 
Dh' Australia th'air chuaintaibh,  
Cha leig mi as mo chuimhn' gu bràth,  

'N té bhàn tha 'n Acha'-Luachrach.

 

 

A few more examples of our popular songs may be given. They are difficult to complete; but we have done our best in that direction, and even a few verses pre served is something worth doing:

I

Is ochan o, righ !

 
  Gur a sgith an galair an gràdh,  
  Cha 'n 'eil neach air am bi  
  Nach saoil gur seachduin gach là;  
  Gu 'n d' bhrist e mo chrìdh',  
  Agus mhill e cuislean mo shlàint',  
  A bhi 'g amharc a d' dhéigh,  
  A ghéig a' bhroillich ghil bhàin.  
  Ach òganaich shuairc'  
  Bho 'n d' fhuair mi cur agus meath,  
  Bho mhaduinn Diluain,  
 

Nach truagh leat mise 's mi 'gal ?

 
  Do chàirdea-n. fo ghruaim  
  'S gur [301] a buan do gheallaidhean domh;  
  Gus an téid mi 's an uaigh  
  Cha ghluaisear mis 5 as an so.  
  Ach Iain Oig Ghrannd'  
  Gur greannar, labhar do bhéul,  
  'S i bean an fhuilt cheann-duibh  
  'Shanntaich thusa dhuit féin;  
  'N ma chuireas tu d' làmh,  
  Mu bhraighe 'muineal no cleibh,  
 

Cha dual domh bhi slàn

 
  A ghraidh ga t-fhaicinn air féill.  
  Ma f huair thu rud ùr  
  Biodh dùrachd agad da. 'n t-sean,  
  Cha 'n innis mi chàch  
  Gu bràth na dh' fhuiling mi leat;  
  'S e chur fo mo shàil  
  Is fheàrr thig dhòmhsa no 'bhrath,  
  Bho 'n a fhuair mi mo leòn  
  Cho mòr 's nach urra mi chleith.  
  Ma théid thu air sàl,  
 

A ghràidh bitheadh gini do phòc,

 
  Is òl mo dheoch slàint'  
  'S gach àit' 's an suidh thu mu 'n bhòrd;  
  Le cridhe glan, éibhinn,  
  Eutrom, aighearach, òg;  
  Bho 'n 's toigh learn an téud  
 

'S am béul o 'n tigeadh an ceòl.

 
     
II Gur mis' tha. fo ghruaimean,  
 

Bho 'n chaill mi mo luaidh-bhean,

 
  Tlia. snith' air mo ghruaidhean,  
  Ged is cruaidh e ri inns' ;  
  Tha m' inntinn, a' teàrnadh,  
  'S cha dirich i 'n àirde,  
  'S mi 'cuimhneachadh a' mhànrain,  
  A bha againn fhin.  
  [302] Seisd—Tha m' inntinn fo mhulad,  
  Fo mhulad, fo mhulad;  
  Tha m' inntiim fo mhulad,  
  'S cha 'n urra' mi inns' ;  
  Tha m' inntinn a mhàn  
  'S cha 'n éirich i 'n àirde,  
 

'S mi 'cuimhneachadh a' mhànrain

 
  A bha againn fhìn.  
  Gur mis' tha gu cràiteach  
  Air monaidhean Chinn-t-Sàile,  
  'S mi 'g òl do dheach slàint'  
  Anns gach àite' 's am bì;  
  Guidheam le dùrachd  
  Gu 'n seilbhich gach cùis leat,  
  'S mo chuir thu do chul rium,  
  Gur ciùrrta tha mi.  
  Ma dh' fhàgas tu 'n dùthaich  
 

Cuir sgàil air do shùilean,

 
  Gu meall iad, a. ríiin;  
  'S cuimhnich na. bòidean  
  A gheall thusa dhomhsa-—  
  Nach d' thugadh tu do phòg  
  Do dh' fhear beò ach mi fhin.  
  Cha ghabh mi te Ghalld',  
  Ged bhiodh siòd' agus sròl oirr',  
  Cha ghabh mi té Ghallda;  
  Chai b' annsa learn i ;  
  B' fhearr learn te bhòidheach  
  Gun léine no còta',  
  No liuchdag na mòr-chuis,  
  Nach òladh ach tea.  
  Ged tha mi gun stòras,  
  Gun a-irgiod na m' phòcaid,  
  Gun stoc air a' mhòintich,  
  Gun or no gun nì;  
  Tha misneachd na, h-òige  
  Ga m' leantuinn an còmhnuidh ;  
  'S gur fheàrr isud no 'm pòitear,  
  'S a dhòchas''s an spree.  
     
III [303] Gur a tu mo bhean chomain,  
  A' chagair 's a' ghaoil,  
  'S gur e 'n dùthchas a bh' againn  
  A bhi gu h-amaideach faoin;  
  Cha b' fhada Learn seachduin  
  Ann an taioe mo chaomh;  
  'S gur mi nach iarradh bhi againn  
  Mar leabaidh ach fraoeh.  
  'S ged a fcha mi dol dachaidh  
  Gur neo-thaitneach mo chéum,  
 

'S mi gun aithnicheadh mo chruinneag

 
  Ann an cuideachda chéud;  
  Béul is meachair ni gàire,  
  Cùl fàinneach, donn, réidh,  
  'S ma-la chaol mar an ite,  
  Thig o sgirte 'n eòin shléibh.  
  Dé cKa d' thug thu dhomh réusan  
  Gu cur sios air do chliù,  
  Ged a,bhithinn ga d' fhiachaimi  
  Bho do bhial-thaobh gu d' chùl;  
  Bha thu siobhalta riamh rium,  
  'S bha do bhriathran rium ciùin,  
 

'S bidh mot chridh' ann an tòir ort,

 
  Ged bhiodh tu pòsda. ri triùir.  
  'S aim íìor thoiseach an t-Samhraidh  
  A ghabh mi geall ort is miann,  
  'S b' fhearr leamsa bho 'n am sin  
  Nach d' rinn mi e riamh ;  
  Leis a mhéud 's thug mi ghaol' duit,  
  'S ann a chaochail mo chiall,  
  'S b' fheàrr a nochd bhi riut sinte  
  No mile bò chiar.  
  Didòmhnaich 's a' chlachan,  
 

Cha bu taitneach mo dhòigh,

 
  'S cha 'n fheàrr learn an t-seachduin,  
  'S nach tig neach na mo choir;  
  'S ann a théid iad orm seachad  
  A stigh do 'n tigh-òsd ;  
  'S bithidh mise 'n so m' aonar  
 

As aonais do phòg.

 
     
IV [304] Seisd—Air fàillirinn, ìllirinn, òichirinn, ò !  
  Air fàillirinn, ìllirinn, ùillirinn, o-ù;.  
  Air fàillirinn, ìllirinn, òichirinn, ò!  
  Fhir nan calpaicbean troma,  
  'S a' gheala-bhroillieh shoilleir;  
  'S fhad a dh' fhalbhainn do choinneamh,  
  Saoil an coma learn thu.  
  'S truagh a High' nach b'e nochd i  
  'N oidhcho laigheamaid socrach;  
  'S mi gu 'n iarradh ain botul,  
  Gred a chosdadh e crùn.  
  'S truagh a High' nach b'e maireach  
  An latha ghlacainn air làmh thu;  
  'S mi gun òladh do shlàinte,  
 

Ga*r am b' fheàrr e no 'm burn.

 
  A Mhic Aonghuis Mliic-Shéumais,  
  Fhir nan calpaicboan glé-gheal;  
  Tha sùil bhlàth an clàr t-éudann,  
  Kis an éireadh mo shunnd.  
  Tha mo chion air a' ghille,  
  'Chaidh a null air an linne ;  
  Gar an d' fhaod e rium tilleadh,  
  Le tiughead a' bhùirn.  
  Tha mochion air an t-sealgair,  
  Cas a shiubhal nan garbhlach,  
  Leis a' ghunna neo-chearbach,  
 

'S laimh dhearbht' air a chùl.

 
  Tho mo chion air a' ghréidhair,  
  Is moiche ni éirigh;  
  Theid a chuallach na spreidhe,  
 

Seal mu 'n éirich an driùchd. ,

 
     
V Ma theid thu dh' Araigh Ghualachan  
  Bi 'g innseadh dhoibh nach uasal iad,  
  Mar faigh mi 'nighean ruadh aca,  
  'S a liughad uair a gheall iad dhomhs' L  
  [305] 'S ged chum iad bhuamsa 'n tràth-so i,  
  B' e gàradh chur mu chnàmhaig e;  
  Gu 'm faigli mi fhathast fàth oirre,  
  'S gu 'm b' àilleagan 's tigh òsd' i.  
  Tha sgadan anns an lion again  
  Cho math 's a thainig riamh aisde;  
  Tha 'm bàt' 'san sgioba tearuinte;  
  'S mo chaileag lion an stop dhuinn.  
  'N uair rainig sinn a' Cheapaiche  
  Gu 'm b' uallach air na h-acraichean;  
  'S bu chruaidh an cridhe bhacadh dhuinn  
 

Dhol tacan do 'n tigh-òsda.

 
  A the nam brògan bucallach,  
  Gur math a thig an trusgan duit ;  
  Do chiochan corrach. gucagach,  
  Air uchd cho geal ri uxinean.  
  Do phògan a bha milis 'eani,  
  Do ghruaidhean mar na siristean;  
  T' fhalt dualach, trom mu d' shlinneagan,  
  A rinn mo chridhe leònadh.  
  Thug t' athair mionnan fìrinneach,  
  Cho ceart 's ge b' ann air Biobull e,  
 

Na 'm b' òighr' air Uchd-a-E,iridh mi

 
  Gu 'm faighinn thu ri phòsadh.  
     
VI 'S na hù e-ho-ro hù o !  
  Gur a tù mo nighean donn bhòidheach,  
  'S na hù e-ho-ro hù o !  
  Mo nighean donn bhòidheach, bheadarrach,  
  Cha bheag orm do chòmhradh. 'S na hù, etc.  
  Mo nighean donn bhòidheach, mheal-shuileach,  
  Bhiodh fir a' bhaile 'n tòir ort. 'S na hù, etc.  
  [306] Tha mise 'n so air m' uilinn,  
 

Agus mulad orm an còmhnuidh.

 
  'S na hù, etc.  
  Mi m' shuidhe muith air cùl an tigh,  
  Is tusa 'stigh a' pòsadh.  
  'S na hù, etc.  
  Cha 'n 'eil mi na mo thuathanach,  
  Cha chuir 's cha bhuain mi eòrna.  
  'S na hù, etc.  
  'S ann tha mi na mo mharaiche  
  Toirt m' aran as na ròpan.  
  'S na hù, etc.  
  Is shiùbhlainn fada, fada leat,  
 

Is fhaide no tha m' eòlas.

 
  'S na hù ? etc.  
  Rachainn do Chinntìre,  
  'S do dh' lie ghlas an fheòir leat.  
  'S na hù, etc.  
  'S rachainn do Chaol Mhuile leat,  
  'S am bì na luingeas 'seòladh.  
  'S na hù, etc.  
  Shiùbhlainn 'n-Ear is 'n-Iar leat,  
  Gun each, gun srian, gun bhòtan.  
  'S na hù, etc.  
 

'S is truagh nach robh mi 's m' àilleagan

 
  Air àirigh feadh nam mòr-bheann.  
  'S na hù, etc.  
     
VII Séisd: —Mo chridhe trom, 's duilich learn,  
  'S muladach mar tha mi;  
  Bho 'n chuir mo leannan cùl rium,  
  'S fear ùr cha tig na àite.  
  'N uair chaidh mi thun a' chladaich leat,  
  'S a dh' amhaárc mi a' d' biiata,  
  Gu 'n robh mo chridhe caoineadh,  
 

Ged rinn mi faoin an gàire.

 
  [307] 'N uair chunnaic mis' an toiseach thu,  
  Na d' shuidh air stoc a' bhàta,  
  ' S e còig bliadhn' diag a dh' aois a bha, mi,  
  'Ghaoil 'n uair. thug mi gràdh dhuit.  
  Mar uiseagan an fhàsaich;  
  'N uair chuimhnichinn do shùgradh,  
  A fhleasgaich ùir nam blàth-shùil.  
  Ach o'n a rinn thu caochladh,  
  Air faoin-tràgh rinn thu m' fhàgail ;  
  Bho 'n mheall thu le do ghaol mi,  
 

Cha 'n fhaod mi bhi mar bha mi.

 
  Chunnaic mi 'nraoir bruadar,  
  A ; dh' fhuasgail as gach càs mi—  
  Gu 'nrobh thu rium ri suairceas,  
  Cho uasal 's a bu ghnàth leat.  
  'N uair dh' fhosgail mi mo shùilean,  
  'N am dùsgadh as á' phràmh sin,  
  Bu mhuladach mo smaointean,  
  Gur aisìing faoin a dh' fhàg mi.  

" Bràigh Rusgaich" was the composition of a native of Glen-Urquharfc, of the name of John Mac- Dougall, who died in Edinburgh. It is among the best lyrics in Gaelic, and with much art and effect expresses the feelings of a heart longing for the freedom and solitude of Lochness-side : —

Ged is socrach mo leabaidh,  
Cha 'n e 'n cadal tha shùrd orm;  
B' aims' bhi suaint' ann am breacau  
Ann .an glaiceagan Rusgaich.  
Hò-ro, hù-ill, hò-rò, etc.  
a minig a bha mi,  
Iomadh là air bheag cùram.  
'S bhiodh mo ghunna fo m' achlais,  
'Cumail fasgadh bho 'n driùchd oirr'  
[308] 'S air thruimead na fraise,  
'S i gu 'n La-sadh am fùdar.  

'S cha b' e glagraich na sràidean

 
A b' àbhaist mo dhùsgadh.  
'S cha b' e clag nan còig uairean  
A bhiodh na m' chluasan a' dùsgadh,  
Ach an ceileir bu bhòidhche  
Bh' aig na h-eòin am Bràigh-Rusgaich.  
Bhiodh a' chubhag air chreagan,  
'S i 'toirt freagairt do 'n smadan.  
'S bhiodh an smeòrach gu h-àrd ann,  
'S i air bhàrr nam bad dù'-ghorm.  
Agus Robin gu h-iosal,  

Ann an iochdar nan dlù-phreas.

 
Anns na meanganan bòidheac\  
'S damh na cròice ga 'n rùsgadh.  
'N uair thig oidhch' Fhéill-an-Ròid oirnrt  
Learn bu bhòidheach a' bhùilich.  


**********************************

Cha b' e fàileadh nan cladhan

 
A gheibhte 'n doire mo rùin-sa.  
Ach trom fhàileadh na meala  
Dheth na meanganan ùra.  
'S co is urrainn a ràidhte  
Nach bi mi fhathasd an Rùsgaich ?  

**********************************

A charming love song, composed by Angus Cameron,. a native of Stratherrick, was in much favour:

Mo run gach là do 'n nighean bhàn  
Da bheil mo ghràdh-sa miadachadh,  
Is mo no dh' innseas mi do chàch  
Ged dh' fhàraideadh iad o 's 'n iosal e;  
'S mar a h-aicheadh mi mo bheachd,  
Tha taitneas bho chionn bliadhn' agam,  
Da 'n ribhinn òg is òrbhuidh fait,  
'S an leadain chasbhuidh, chiamhagaich.  
[309] Tha fiamhachd 'saogmhais mo leannain  
A' sior tharruing m' iniitiiin bhuam;  
Seimh chorp fallain, sùnndach, smear ail,  
Lùghcr, ealamh, inntinneach;  
T' aghaigh rò-ghlan, fhinealt, bhanaiì,  
'Toirt barrachd air gach finealtachd ;  
Do bhéul dearg tairis fo d' chaol mhala,  
'S do dha shùil mlieallach, mliiogacli, ghorm.  
JS corraich gorm do dha shùil mheallach,  
'S do dliéud snaigmV mar ibhoridh,  
Béul bb.0 'n taitniche thig facail,  
Neo-lapach uat milseagan;  
' S e guth do chinn o 'm binn' thig caismeachd  
No bras-leumnaich fhidhleirean,,  

'S aim learn a b' éibliinn bhi tacan

 
A' cneachdas is a' briodal riut.  
Tha do bhian mar sgiath na h-eala,  
'S mar ghaillionn air chìseachadh,  
Mìn mar chanach air chliabh ghleannaibh,  
'S t-anail mar na fìgisean;  
Gur math thig sìod' an ceangal tlà  
Mu mhuineal ban na rìbhinne;  
'S cha mhios' thig gùn 's an fhasan ùr,  
Mu d' phearsa lùghor, inntinneach.  
Tha sgéul ùr air teachd o 's n' àird'  

Mu fhear no dhà bhi strì umad,

 
An dùil gu 'n glac iad thu air làmh  
Le ceangal teann 's le diònachas;  
Ach 's iomadh te a bhiodh na t-àit'  
A dh' fhàgadh iad cho riaraichte,  
Nach tugadh gaol do h-aon air phàirt,  
'S each bhi deanamh diadhachd oirr'.  
'S tu chéud te 's 'n do chuir mi m' dhùil,  
'S da bheil mo run an diomhaireachd,  
*& feuch gu 'n tionndain thu rium dlùtìi,  
Ma 's bi mo dhùil-s' an diomhanas;  
Ach ciod am fath gu 'm fuiliginn turn,  
'S nach aonrachdan bochd, cianail, mi;  
Ach fear a sheasadh anns gach càs  
Ri h-aon gu bràth a dh' iarras tu.  
[310] 'S éutrom a shiubhlainn na m' dheann  
Do 'n ghleann 's am bi 'ghreidh fhiadhauachj,  
'S mharbhainn an eilid air a'chàrn  
Ge mòr a geàrd roimh ghiomhanaich;  
Le m' ghunna sgaiteach air dheagh ghléus  
A dheanadh féum 'n uair dh' iarruinn e,  
'S bheirinn coileach dubh dhe sgéith dhuifc,  
Seal mu 'n éireadh siogaire.  
Mharbhainn bochd an doire dhìùth  
Ge lùghor e roimh fhiamh-chleasaibh,  
'S trie a shealg mi e gu ciùin  
'S na dlù chlaisaibh bu diomharra;  
'N uair chuirinn mo chuilbheir ri m' shùil,  
Bhiodh fhuil gu dlùth roiinh 'bhian dearg ;.  
'S thogadh e m' inntinn gu sùnnt  
Ga ruith gu burn le miol-choinaibh.  
Dheanainn cur is àr is buain,  
A' cheàird bu dual o m' sliinnsea-rachd,  
; S cha 'n 'eil a h-aon chaidh riut-sa luaidh  
Nach bithinn suas an ìnnleachd ris ;  
Dheanainn turn an cùis no dhà,  
Nach b' urrainn dhà-sa dìreadh rium,  
'S dh' fhaoduinn mòran tuilleadh radh  
Nach teid mi 'n dràsd' a dh' ìnnseadh duit.  
Tha corr 's ràidhe bho 'n tha mi 'n geall,  
Gu 'n tàruinn 's tù an diomhaireachd,  
An àite fàs gun fhios do chàch  
'S tu féin bhi 'n tràth sin fianuiseach :  
Gu ; n cuirinn dhuit an céill le blàths,  
Le càirdeas is le tioralachd,  
Gur e do thàladh rium gun dàil  
An càs 's a bheil mi iarganach.  
O ! 's e mo cheisd an ribhinn ùr  
Dha bheil a' ghnùis is sgiamhaiche,  
Da shùil ghorm chiùin fo 'n rosg gun smùir,  
Mar dhearc fo dhriùchd ri grian-mhaduinn  
An gaol a thug mi dhuit le blàths,  
Gach là a' tighinn am fianuis domh,  
Cho mòr 's nach àicheadh mi mo chàirdeas  
Air son chàich ga iarruidh orm.  



[311] A popular study was Ewen MacLaehìan's translation into Gaelic from " The Iliad/' which gave considerable acquaintance with Greek history and mythology, and extended the intellectual horizon greatly. When Archie Grant (" Archie Tàillear"), the local bard, was present - which was not an unusual circumstance, yet always an event - he invariably called for a reading from this magnificent work, by one of the greatest of Gaelic scholars, shouting now and again in positive excitement as the scenes and incidents depicted in this, possibly the greatest of tales, wound themselves around his perfervid imagination. But, particularly in later years, we did not confine ourselves to the native field. Scottish romances and poetry generally received con siderable attention. The Border tales were known; the works of Scott and Byron were read ; the poetry of Burns was frequently quoted ; and the fiction chapters and news of certain newspapers - notably The People's Journal and The Glasgow Mail -were devoured and re told ; while such authors as Shakespeare, Milton, Bunyan (in Gaelic and English), Dickens, Marryat, Southey, Goldsmith, and many others, were anything but strange to us. At the same time, other excellent works were well known in the community, such as Boston's Fourfold State, Fox's Book of Martyrs, Erskine's Sermons, Dugald Buchanan's, Dr Mac Donald's, and Peter Grant's hymns, and last, but not least, the Scriptures - most of all those in the two languages; so that there was at disposal and in active circulation many solid and sound educational facilities among us.We shall not now weary the reader by quotations from our favourite authors, Gaelic and English. We shall, instead, submit a few of the best [312] original, and largely unpublished, productions which first saw light in the circumstances and surroundings we have endeavoured to depict. As will be at once under stood, the subjects were of a miscellaneous character, and essentially of more local than general interest; but, yet, the songs and poems, which were very often the spontaneous effusions of those simple Ceilidh gatherings, can be read with interest wherever the Gaelic language is known. They are characteristically illustrative of Highland life and character in some of their best aspects and moods.

The first that we submit arose from a joke perpetrated by the local wits and bards of the district upon each other. It appears that an old tramp woman came to the Glen on one of her rounds, and put up in a house where several young men had foregathered for a ceilidh. The old woman's presence was made the subject of rhyming, and the bards at once set about addressing each other as follows:

Rob, one of those mentioned in the poem, opens by saying, as if the old wife spoke:

An tigh Mhr. Thòisich

 
Bha 'n còmhlan bha grìnn,  
Dar thòisich na h-òrain,  
Chaidh 'n t-òl a chur crùinn.  
Bha mise na m' laighe  
'S an leabaidh gu tìnn,  
Gun duìne ga m' fharraid,  
Na 'gabhail dhiom suim.  
Na 'm faighinn-sa gillean  
A dh' iomradh gu dlù,  
Gheibhinn doibh currach,  

' S bhiodh fear air an stiùir;

 
Bhiodh litir gu Archie  
Mu dheidhinn an spurt,  
Gu 'm b' fheàirrde sinn fhocal  
Bhi againn 's a' chùirt.  
   
[313] Archie (Grant, already elsewhere introduced) then says:  
'S ann thainig an teachdaireachd  
Thugam a nail,  
Bi'dh mise na m' bhreislich  
Mar a f reasdail mi 'n t-am;  

Tha 'n ùine cho goirid

 
'S mar a caithris mi 'n oidhch',  
'S 's e 'm fear aig a,n stad i  
Air an sparrar a' mhnaoi.  
Fhuair Rob 'bhi na éildear  
Bho 'n tha 'chléir air a Lainih—  
Bha Rob Donn mar a b' àraid  
Na bhàrd aig Mac Aoidh—  
'S bi'dh es' aig MacPhàdruig,  
'S e 'tha e an dùil,  
'S cha leig e le Archie  

Guth a ràite a chaoidh.

 
Chuimhnich mi caraide  
Maith air mo chùl,  
Gu 'n ruig mi Iain Glaiseach  
'Bheir focal na dùthch';  
Mu 'r togradh e fàgail  
Gu bràth aig a thaobh,  
Cha sguir mi 's an càraich  
Mi gràidheag 'na 'sgù.  
   
Iain Glaiseach (of whom more later on) replies: —  
Gur a diùmbach mi 'n dràsda  

Mu 'n a' Phàrlamaid ùir,

 
'S cha bhuidhche a tha mi  
Mar a dh' fhàg i a' chuis;  
Dar chuir iad a' ghràidheag  
Gu bràth ri mo thaobh,  
'S nach urra' mi h-àrach  
Le mar dh' fhàs mi gun lùs.  
Gu de 'thug an taobh-s' i—  
'S i 'n fhaoineas a th' ann ;  
Cha d' rinn mi rithe càirdeas  
O'n thainig i 'n ghleann;  
[314] Cha mho thug mi rag'dhi  
Ged' thachair i num.,  
Bheir mise mo bhòidean  
Cho mòr 's tha na m' cheann.  
Iain's wife says now :  
Na toir do mhionnan,  
A dhuiii' tha thu truagh,  
'S an rannsaich simi fhathasd  
Mu 'n chailleach na cuairfc ;  
Ma bha thu fo 'n daor&ich,  
'S gu 'n do smaoinuich thu 'luaidh,  
No ma shuidh thusa làmh rithe  
Theid a càradh ri d' chluais.  

 

Valentines furnished subjects for the exercise of bardic wit from time to time, as the following poem will show. The story of it is that, having got hold of a somewhat comic-looking picture of an old man, with a small bundle of wands at his side, the wits made it represent a thresher going round looking for work, as the Brownies were at one time believed to be in the habit of doing. The picture was knocked about between one party and another for a long time, with a. fresh message given it by each from whom last despatched. It was sent up Glenmoriston accompanied by the following verses, and was not returned:

Thill mi rithisd dha na h-ionnsuidh,  
'S tha mi 'n dùil gu 'm faigh mi tàmh uaibh;  
Cha robh féum ac' air fear bualaidh ;  
Bha na saibhlean fuara, fas ac'.  
Ni mi Coineachan a chnapadh  
Le na slatan a tha làmh rium,  
Mar seas e ris a h-uile focal  
Tha e 'cleachdadh a bhi 'g ràite.  
'S mòr a' naire dha bhi bréugach  
Ris g-ach té a th' aims an àite,  
'S a bhi gu 'n cur as an réusan  
'S iad uile gu léir an gràdh 's e.  
[315] Bithidh 'chéud stad aig Mr Camshroin  
Bho 'n fhuair e ainm a bhi cho pairteach ;  
'S fanaidh mi. 's am buail an t-aog mi  
Mar dean sibh m' aoireadh as le bàrcíachd.  

 

Another composition shows the excellent spirit in. which those people treated the incidents and accidents of life from day to day. It is the work of a local bard of the name of John MacDonald, better known as " Iain Glaiseach" - already referred to. John composed & number of pleasing verses, and his muse was always ready to deal with any subject or event that appealed to him - more especially so if there was any possibility of creating a little harmless fun at the expense of some body else. A local worthy, known as "An Tàillear Iain," went out by boat on Loch Ness, for the purpose of bringing back, from a passing steamer, some bread for Mr Fall, who then occupied the Invermoriston Hotel. While on board, the tailor was taken down to the cabin, and, while there, away the boat steamed, taking him all the way to Fort Augustus.

'S iomadh déuchainn a fhuair thu,  
'S tu ri taobh bord an fhuaraidh,  
Eadar Rudha na Ruadhaidh,  
'S chuir thu cuairt air Cinntìr.  
Call éile, call o-hu,  
'S aiin tha 'n odhail 's an tìr ;  
Call éile, call o-hu,  
Call ìriribh o-hu ;  
Call óile, call o-hu,  
'S aim tha. 'n odhail 's an tir.  
'S an long 'thug a mach thu,  

'S daor a phaigheas i 'pasaid ;

 
Theid a sgiùrsadh gu cladach,  
'S a cuid acfhuinn 'thoirt dì.  
[316] Theid a' meata 's an stiùbhard,  
'S an caiptean a sgiùrsadh;  
'S gabhaidh Séumas* dhiùbh cùnntas, * Glenmoriston.  
Nach do chum iad thu dhì.  
Cha bu lugha e no taniailt  
Na 'n rachadh do bhàthadh,  
'S gu 'm b' e 'n t-aran aig Fall  
A bhiodh aig each os do chionn.  

'S iomadh maighdeann bha eràiteach

 
Ann an SquareMhicPhàdruig,  
'N uair a chual' iad an Tàillear  
Bhi an sàs air an steam.  
'N uair a chaill thu do chòta,  
'S do leabhar bhi d' phòca,  
Cha 'n fhaigheadh tu 'n t-òl  
Bho nighean òg Thigh-an-Righ.  
Ach o 'n thainig thu sàbhailt,  
'S nach deachaidh do bhàthadh,  
Ni sinn tein' air an Spar dan,  

Daoin' àraid 's mi fhìn.

 

 

A sort of rhyming, which was, on a small scale, a species of the '' flyting '' at one time common among poets, was freely indulged in some years ago by Gaelic bards. There is an interesting example of how one of our rhymsters deliberately contradicted all that the bard felt inspired to express as absolute truth. The subject is the comparatively unimportant one of two young girls having made a couple of new shirts for Archie Grant, who in a spirit of proud thankfulness said:

Sud an comunn 's suairce léinn,

 
Luchd a' chuailean chuacha'ch, dhuinn;  
Sud an comunn 's suairce léinn.  
An dithis a rinn domh na léintean,  
Gu'm a math a dh' éireas dhoibh.  
[317] An uchd 's an ciochan mar eala,  
Slios mar chanach anns na glinn.  
Gùintean breacanach Rob Ruaidhe  
Air na gruagaichean tha grinn.  
Déud mar chailce, béul is daithte,  
Sùil mar dhearcaig anns a' choill.  

Troigh shocrach a shiùbhlas éutrom,

 
'S nach dochainneadh am féin fo bhuinn.  
Tha 'm fait dualach 'sniomh mu 'n guaillaibh.,.  
'Dol gu buailtean a ; chruidh laoigh.  
Ach na 'm faicinn fhin am pòsadh  
Bheirinn an còmhlan an tigh-sliéinns'.  
Bheirinn lach dhoibh air an làraich,  
'S chuirinn ginidh slàn na 'n làimh.  
Trian de 'n loinn cha dean mi àireamh,  
Ged bu bhàrd mi ; là 'sa dh' oidhch'.  

 

The other poet, a very intelligent Highlander, a great seanachie, and an authority on the traditional history of Glenmoriston, said against Grant's praises of the- maidens: —

Sud an comunn 's fuathach léinn,

 
Luchd a' chuailean luaighte, luim ;  
Sud an comunn 's fuathach léinn.  
Mhill iad an da léin' air Archie,  
Ged is nàr a bhi ga shéinn.  
An uchd ; s an ciochan mar thainidh,  
Na air dhath an t-siucair dhuinn.  
Gùintean sgàileach gun bhi laidir,  
'S cha 'n 'eil clàr annt' ach a trì.  
Troighean fada, 's casan cuagach,  
A tha math gu sluaisneadh puill.  
Cha 'n 'eil fait gu ruig an cluais orr' ;  
Cha 'n 'eil buailtean ac', 's cha bhi.  
A chaoidh cha cluinnear iad a' pòsadh j  
Cha 'n fhaic òigfhear orra loinn.  
[318] 'S ged a mhol thu iad le chéile  
Gu bheil té dhiubh nach 'eil grinn.  

 

To a young lady, at this time living in the place, Archie composed a very fine song, which we do not find included in his published work, but which well deserves to be made known. Miss Jane MaeRae was the daughter of a well-to-do farmer, who, on retiring, took a house among us, where he resided for some years. These MacRaes were related to some of the leading families of Kintail and the Isles, and the poet does not forget to mention that in his effusion. The family all turned out remarkably successful, and to their honour, one and all, it must be said that they never lost interest in Loch Ness-side and its associations. The song is as follows:

Fonn: —A nighean bhuidhe bhàn,  
Na 'm falbhadh tu learn,  
Gu 'n ruiginn-sa Rum no lie leat.  
Tha thu 'cloinn 'Ic Rath Chinn-t-sàile,  
Na fir dhonna, throxna, làidir;  
Luchd nan claidheamhan soilleir, stàillinn,  
'S iomadh blàr a chìosnaich iad.  
Tha thu mach o thigh Mhic-Phàdruig,  
'S bho Mhac-Coinnich a tha 'n Geàrrloch ;  
'S a Tigh na Comraich tha do mhàthair,  
'S shloinnt 'iad àrd o shìnnsearachd.  
'S iomadh fion-fhuil chraobhach, uaibhreach,  
A tha 'direadh ri do ghruaidhean;  
Fuil nan Ailpeinaich da uair,  
'S bu mhòr bha shluagh na'n righrean diubh.  
Tha thu 'mach o chaisteal Dùnaidh  
'S o Shir Eoghana as a' Ghiùsaich;  
'S an t-Iarl' Earraghaiedhalach gun diùchuimh.i —  
'S gu'm bheil an triùir ud dileas dhuit.  
[319] Tha do ghruaidhean mar na caorainn,  
Sùil is guirme, 's mala 's caoiìe ;  
'S uchd mar eala J snàmh air chaoiltean,  

'S gu'm beil gaol aig mile dhuit.

 
Deirg' is gile mar na ròsan  
'Na do ghnùis sJfuireach còmhla;  
Pearsa ghallanta, gun phròis,  
'S tu caoimhneil, stòilde, sìobhalta.  
Slios mar bhradan air ghrunnd aigeil,  
'S gur a gile bian na 'n canach;  
Do bhéul ciùin a labhras tairis,  
Déud mar chaálc no ibhoridh.  
Làmh a,riarachadh na féumnach-—  
'S iad-sa dh' inns' an sgéula-féille—  

H-uile h-àite 'n tig no 'ntéid iad,

 
Sud an sgéul a dh' innseas iad.  
Gheibh am fear a ni do phòsadh  
Bias na meal' air do chuid pògan ;  
'S leat gu 'n siùbhladh e 'n Roinn-Eòrpa,  
'S òrdugh o'n a' chléir aig ort.  
'S o 'n a chunna' sibh mar thà i,  
'S fhuair i 'n t' urram aig a,'bhàlla;  
'S their gach fear a léughas Gàidhlig  
Gur e 'm bàrd bha firinneach.  

 

We have all heard of marrying for money and repenting; in the olden time they did more than repent - they composed songs, in which they gave expression - and generally very effectively - to their disappointment. It is a story of that kind that the following song tells. We have heard its nativity given as Loch Ness-side:

'S ann ormsa 'bha 'n truaighe  
'Dhol a phòsadh nighean Ruairidh;  
Ged tha 'crodh air a' bhuaile  
Cha 'n fhuaigh i mo léine.  
[320] Hill-ì-oro-ù-o, Hill-iù-oro-éile ; Hill-ì-oro-ù-o,  
Thug an gionach 's an sànntas  
Orm pòisadh ri bànntraich  
'S gur truagh nach robh mi 's an Fhrainge  
Mu 'n do shànntaich mi féin i.  
'S ann ormsa bha 'm breamas  
A dhol a, phòsadh na caillich;  

'S o 'n a chuir mi 'n snaim daingeann,

 
Cha dean aithricheas féum domh.  
Ach ged bhiodh còrr is còig fichead,  
Aig ròpag 's a' chiste;  
'S ged a gheibhinn-s' mar ghibht e,  
'S mi nach sireadh dhomh fhéin i.  
Cha b' e idir a bòidhchead  
A thug ormsa a pòsadh;  
Ach na bha de ghne stòrais,  
Aig ròpag 's a' bhréidean.  
A nighean donn a' chùil chleachdaich,  

'S nan gruaidheian dearg daite;

 
B' e mo mhiann-sa 'bhi d' thaice;  
Ghaoil bu taitneach learn féin thu.  
'S a nighean donn a' chùil chiabhaich,  
'S ann a' d' cheann a bha 'n riaghailt;  
'S o 'n a chunna mi riamh thu,  
B' e mo mhiann a bhi réidh riut.  
Bi'dh mo chion air an òg-bhean,  
A tha gu f oinnidh, deas, bòidheach;  
Ged a thréig mi an òighe  

Airson or na té léithe.

 

 

When the maidens of the present enlightened age lose their lovers, they either bring them to a court of law or leave them severely alone. When the young ladies of the olden time lost their sweethearts, they [321] adopted the much more classical course of giving embodiment to their feelings in verse. By the following composition, the authoress, Margaret Macintyre, not so very long ago dead, showed how she felt under the smart of unfulfilled promises:

Thug thu còrr is raithe bhliadhna

 
'S tu dha 'miarruidh air mo chàirdean;  
'S o nach d' fhuair thu na bha mhiann ort,  
Chaidh tu dh' iasgach sios am Bàna.  
Char thu, char thu mi a dh' aindeoin,  
'S cha dean aithreaehas bonn stà dhomh;  
'S o nach dean 's ann 's fheudar lùbadh  
Leis á chùis a bhi mar 'thà i.  
Tha thu dìlis dhomh mar charaid,  
Tha thu dealaidh dhomh mar nàbuidh ;  
Bha thu do leannan dhomh as 'n iosal,  

'S o nach fhiach thu rinn thu m' fhàgail.

 
Cha 'n 'eil ni a dheanadh té 'ile,  
Ris nach cuirinn f héin mo làmh dhuit;  
Nighinn is dh' fhuaighinn do léine,  
'S leiginn do spréidh air an àirigh.  
Tha mi cho math ris na fhuair thu  
Ged nach 'eil mo bhuail' air àirigh;  
Tha mi Chloinn-an-t-Shaoir o 'n Chruachan  
'S a dh' fhior fhuil uasal Thigh Mhic-Phàdruig.  
Ach na'm bidhinn-sa cho beairteach  
Ris an té a ghlac air làmh thu,  
Bhidhinn sinte 'nochd na d' achlais  
'S ise dearras ma 'ri màthair.  


The following is interesting from its olden-time associations: —

[322] Fonn: —-Ho! mo nighneag 's bòidhche chi mi,

 
'S i mo leannan fhin a' ghruagach;  
Ho! mo nighneag 'sbòidhche chi mi.  
Gur a mise tha fo mhulad,  
'S mi air m' uilinn anns a' Chruachan.  
Dé cha b' ionnan 's mar a b' abhaist,  
'S mo nighnean ghradhach ri mo ghuallainn.  
Ach ma thig na fearaibh bhàna  
Bheir iad a n-àirde moch Diluan i.  
Dé cha bhuidh'che mi air Pàdruig,  
Thug e gràdh dhi a bha fua'sach.  

'S gur mòr m' eagal as a' chiobair,

 
A tha 'n Lìbhisidh so shuas ud.  
Ach ma bhitheas mi beò gu Caingeis,  
Cuiridh mi an snaim nach fuasgail.  

 

After the Achnanconeran people had been deprived of their hill pastures, where their ancestors had for generations had their shielings, and which for them selves fed a considerable stock of excellent sheep and cattle, those beautiful corries and fertile glens were fenced off. There was planted in the township immediately a gamekeeper, whose duty it was to watch the forest, and prevent poaching. There were, of course, other keepers, here, there, and elsewhere in the neighbourhood. Those keepers were one and all considerate, and they and their families excellent neighbours. Still they represented unpopular authority, and now and again an opportunity was taken of satirising the service. The underquoted verses are an example in point:

Hò-rò, na geamearan,

 
Hì-rì na geamearan;  
Gach fear tha giùlain gloine dhiubh,  
Gu 'n aithnich sinn a mhòr-chuis ;  
Hò-rò, na geamearan.  
[323] Ach mar bith dhomh-sa 'n tàmailte,  
'S gu 'n cuirt' as an àite mi,  
Na 'n tàchradh e 's a' Chràch orm  
Gu 'nd' thug mi bhàrr a chòt' i.  
Bu mhoch a thachair siad orm,  
Le 'ghunna fada 's mìal-chu aig' ;  

'S gu 'n d'fhoighnichd e gu h-iargalt diom

 
'N robh sgial agam air ròcais.  
Labhair mi gu h-uasal ris'—  
" Cha 'n 'eil a h-a-on 's na cruachan diubh;  
Ach jfiach-sa toll na luathainn,  
Is cuir cuairt air lag an òtraich."  
'S choinnich gaisgeach shuas ud mi,  
'S e caoidh cho beag 's a fhuair e dhiu' ;—  
" 'S ann chuir J a chlann air fuadach lad,  
'S gur truagh nach fhan sibh sàmhach."  

 

Two or three rabbit-trappers lodged for some time during a winter, in the village, and this is how the event was chronicled: —

Am faca sibh na geamearan,

 
Ho-ro-u-ì,  
A thainig do 'n a' bhaile-sa,  
Ho-ro-u-ò;  
Le 'n gunnaichean is dagaichean,  
Ho-ro-u-ì,  
Le J n cuipaichean, 's le 'n abhaigean,  
Ho-ro-u-ò ;  
Le 'm bucaillean, 's le 'm bagaichean,  
Ho-ro-u-ì,  
Le 'm briogaisean 's an spadaichean,  

Ho-ro-u-ò ?—

 
Cha 'n fhacas riabh an leithid-sa,  
Ho-ro-u-ì,  
'S cha 'n fhaic gu sior 's a' bheatha-sa,  
Ho-ro-u-ò.  
[324] 'S i Flòri is bean-tighe dhaibh,  
Ho-ro-u-ì,  
'S tha i trang a' feithidh dhaibli,  
Ho-ro-u-ò ;  
'S gheibh i paidhir rabaidean,  
Ho-ro-u-ì,  
A h-uile h-oidhclie 'Shathurna,  
Ho-ro-u-ò.  



Chapter 16